Ο Ψηλορείτης

Ο Ψηλορείτης ή Ίδη είναι βουνό στην κεντρική Κρήτη με ύψος 2.456 μέτρα, μόλις 2 μέτρα ψηλότερος απ’τα Λευκά Όρη (κορυφή Πάχνες), που βρίσκονται στο νομό Χανίων. Έχει 5 κορυφές που υπερβαίνουν τα 2.000 μέτρα: Ίδα (2.456), Αγκαθιάς (2.424), Στολίστρα (2.325), Βουλομένου (2.267) και Κούσακος (2.209). Η πρόσβαση στην πρώτη είναι δυνατή από αρκετά μονοπάτια, με πλέον χρησιμοποιούμενο και σημαδεμένο το Ε4, αφετηρίας στο οροπέδιο της Νίδας και σχεδόν 5ωρης πεζοπορίας. Επίσης, η Στράτα του Ψηλορείτη πλακοστρωμένη με πέτρες ξεκινά από το καταφύγιο της θέσης Λάκκος του Μυγερού (1.670 μ.) στα Λιβαδιώτικα όρη, έχει πλάτος ενός περίπου μέτρου και σχετικά χαμηλό βαθμό δυσκολίας. Συνδέεται με το Ε4 στην κορυφή του Βουλομένου και κινείται δυτικά προς τον Αγκαθιά μέχρι την Ίδα. Η διάρκεια της συγκεκριμένης διαδρομής είναι 2 με 3 ώρες.

Η κορυφή Ίδα ή Τίμιος Σταυρός
Στον Ψηλορείτη βρίσκεται το Ιδαίο άντρο (1.495 μ.), σπήλαιο και αρχαιολογικός χώρος. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, είναι το μέρος όπου ανατράφηκε ο Δίας από τους Κουρήτες και την Αμάλθεια. Σε χαμηλότερο υψόμετρο (1.187) συνεχίζονται οι ανασκαφές στη Ζώμινθο, εγκατάσταση της μινωικής εποχής.

Το οροπέδιο Νίδα
Το οροπέδιο Νίδα είναι μια εύφορη πεδιάδα σε ύψος 1.400 μέτρα πάνω στον Ψηλορείτη κι απέχει 24 χιλιόμετρα από τα Ανώγεια, 78 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και 60 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο. Χρησιμοποιείται ως θερινός βοσκότοπος. Στη Νίδα ο επισκέπτης μπορεί να δει τον παραδοσιακό χώρο παραγωγής τυριού, τα μιτάτα και το σπήλαιο «Ιδαίον Άντρον», χώρο εξαιρετικού αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα το χιόνι στην περιοχή είναι αρκετό. Σε κοντινή απόσταση υπάρχει εγκαταλειμμένο χιονοδρομικό κέντρο.

Βιοποικιλότητα
Ο Ψηλορείτης έχει πλούσια πανίδα και χλωρίδα που περιλαμβάνει ενδημικά και στενοενδημικά είδη, τα οποία φύονται μόνο στις πλαγιές του και εντάσεται σε 2 περιοχές NATURA 2000 και ένα καταφύγιο άγριας ζωής στο ύψωμα Γούρνος πάνω από το Κρουσώνα. Σε βάραθρα έχουν εντοπιστεί σκελετοί ελαφιών και κρητικών αιγάγρων που έχουν εξαφανιστεί. Στην Κρήτη υπάρχουν 17 ενδημικά είδη μαλακίων, εκ των οποίων το είδος Derocera minoicum είναι γνωστό μόνο από μια πηγή στο οροπέδιο της Νίδας. Υπάρχει πλούσια σπηλαιοπανίδα, κάποια είδης της οποία έχουν εντοπιστεί μόνο σε μια-δύο σπηλιές (π.χ Duvalius mixanigi και Serradium sbordoni).[1]
Τα φρύγανα και η μακκία βλάστηση κυριαρχούν μέχρι σε υψόμετρο 1.600 μέτρων. Μερικά είδη των φρυγάνων είναι τα Berberis cretica, Euphorbia acanthothamnos και Astragalus angustifolium ενώ σε μικρότερα υψόμετρα σημαντικό είναι το Sarcopoterium spinosum. Η τυπική μακκία βλάστηση του Ψηλορειτή περιλαβάνει πρίνους (Quercus coccifera), ενώ διάσπαρτες βρίσκονται λόχμες τραχείας πεύκης (Pinus brutia) και τα κυπαρίσσια (Cupressus sempervirens) και τα σφεντάμια (Acer sempervivens) μπορεί να σχηματίσουν συστάδες μέχρι σε ύψος 1.800 μέτρων. Σε μεγαλύτερα υψόμετρα η βλάστηση αποτελείται από θάμνους κυρίως αγκαθωτών φυτών, όπως το ρείκι. Η περιοχή Μάννα νερού πάνω από το χωριό Καμάρες Ηρακλείου είναι διατηρητέο Μνημείο της φύσης από το 1985 για την προστασία του Κρητικού κεφαλάνθηρου (Cephalanthera cucullata), μιας ορχιδέας ενδημικής της Κρήτης. Ένα άλλο ενδημικό είδος είναι το Horstrissea dolinicola, το οποίο αναγνωρίστηκε το 1990 στις δολίνες στα πετραδολάκια. Επίσης, είναι το μοναδικό είδος στο γένος. Το είδος κινδυνεύει κρισίμως με εξαφάνιση, καθώς βρίσκεται σε πολύ μικρούς πληθυσμούς (υπολογίζεται ότι συνολικά υπάρχουν λίγες δεκάδες φυτά) σε μια μεγάλη έκταση. Οι δολίνες αυτές αποτελούν σημαντικούς βιοτόπους για τα ενδημικά φυτά της Κρήτης. Το δάσος του Ρούβα που αποτελείται από πρίνους, μαζί με το φαράγγι του Ζαρού νότιά του έχουν προταθεί για αποθέματα βιοποικιλότητας. Σε αυτά τα δάση αναπτύσεται το κρητικό σφεντάμι (Acer creticus). Τα ενδημικά φυτά της Κρήτης ξεπερνούν τα 100 είδη.